Potocki Jerzy (1889–1961), ziemianin, senator, dyplomata. Ur. 21 I w Wiedniu, był wnukiem Alfreda, namiestnika Galicji (zob.), synem Romana i jego drugiej żony Elżbiety z Radziwiłłów, młodszym bratem Alfreda, ostatniego ordynata łańcuckiego (zob.), bratem stryjecznym Józefa, dyplomaty (zob.).
P. studiował prawo na Uniw. Lwow. i w Oksfordzie oraz rolnictwo w Halle. W czasie pierwszej wojny światowej służył w armii austriackiej (1914–17), a w Polsce niepodległej w WP w 3 p. ułanów w stopniu rotmistrza (ze starszeństwem od 1 VI 1919). Stał w r. 1919 na czele Polskiej Misji Wojskowej w Budapeszcie. Był w l. 1919– 20 adiutantem Józefa Piłsudskiego, do którego żywił kult (wiele lat później pisał, że był to człowiek, «którego najbardziej w życiu uwielbiałem», Potocki J., Instrukcja Marszałka Piłsudskiego dla ambasadora w Turcji (1933) „Niepodległość” (T. 7: 1962 s. 256). Następnie P. przeszedł do rezerwy i gospodarował w odziedziczonych po śmierci ojca (1915) dobrach Pomorzany w pow. zborowskim. Odrestaurował prawie doszczętnie zniszczony podczas działań wojennych zamek w Pomorzanach. Oprócz majątku ziemskiego P. miał udział w kilku spółkach i wchodził do ich rad nadzorczych (m. in.: Polskie Rafinerie Olejów Skalnych Sp. Akc., «Premier» Polska Naftowa Spółka Akc., Pierwsza Galicyjska Spółka Akcyjna dla Przemysłu Naftowego, dawniej S. Szczepanowski i Ska, Zachodnio-Galicyjska Akcyjna Spółka Naftowa i Gazowa). P. wiele polował i w r. 1926 wziął udział ze swoim bratem Alfredem i kuzynem Romanem w wyprawie myśliwskiej do Afryki, a w r. 1927 odbył z kuzynem Józefem wyprawę u podnóży gór himalajskich na granicy Nepalu, o czym ogłosił Wspomnienia myśliwskie z Indii. Luty– marzec 1927 („Łowiec” 1927 i Lw. 1927). Drukował drobniejsze wspomnienia z polowań w „Łowcu” (np. 1928–31, 1934). Myśliwskie przeżycia z Afryki opisał osobno wplatając w swe opowiadanie również epizody wojenne w książce pt. Na wojnie i na łowach (W. 1932).
W październiku 1926 wśród nielicznych, towarzyszących Piłsudskiemu w słynnej podróży do Nieświeża, osób stanowiących w r. 1920, jak zanotowała „Polska Zbrojna” (1926 nr 296), «najbliższe otoczenie Marszałka jako Naczelnika Państwa» znalazł się również P.; był on siostrzeńcem, poległego w czasie wojny polsko-radzieckiej, adiutanta Piłsudskiego Stanisława Radziwiłła, którego sarkofag Piłsudski wówczas dekorował. P. był prezesem zarządu powiatowego Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny (FPZOO) w Zborowie i prezesem zarządu wojewódzkiego FPZOO w Tarnopolu. Należał do Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem i z jego listy został w listopadzie 1930 wybrany w okręgu 54 (woj. tarnopolskie) na senatora. Był członkiem senackiej Komisji Spraw Zagranicznych i sekretarzem Komisji Spraw Wojskowych; kilkakrotnie występował w Senacie jako sprawozdawca tych komisji. Działalność w charakterze senatora przerwało przejście P-ego do służby dyplomatycznej w r. 1933. Jeszcze przed jej objęciem Piłsudski wysłał go w początkach t. r. w tajnej misji do Paryża, której cel nie jest w pełni znany. Wedle późniejszych relacji P-ego miał on jedynie przekazać ówczesnemu premierowi i ministrowi spraw zagranicznych Francji J. Paul-Boncourowi poglądy Piłsudskiego na próby zneutralizowania Polski wskutek intryg czechosłowackiego ministra spraw zagranicznych E. Beneša w debacie rozbrojeniowej Ligi Narodów; istnieje także hipoteza (P. Wandycz), że faktycznie chodziło o wysondowanie opinii Paul-Boncoura w kwestii planów tzw. wojny prewencyjnej. Dn. 3 III 1933 P. otrzymał nominację na ambasadora RP w Rzymie po niedawno zmarłym Stefanie Przezdzieckim. Jednakże w związku z propozycją włoską utworzenia dyrektoriatu mocarstw w postaci Paktu Czterech (Włochy, Francja, Niemcy, Anglia), zagrażającą interesom Polski, Piłsudski postanowił wyrazić przeciwko temu protest ze strony Polski, uderzając w najsłabszego z partnerów – Włochy. Zgodnie z ustalonym przez ministra spraw zagranicznych Józefa Becka scenariuszem P. jeszcze przed objęciem funkcji przy Kwirynale złożył 24 III t. r. oficjalną dymisję, motywując swój krok m. in. tym, że polityka włoska nie jest zgodna z podstawowymi interesami międzynarodowymi Polski, i 29 t. m. został odwołany. Dn. 2 VI 1933 otrzymał nominację na ambasadora w Turcji. Wcześniej, w ostatnim dniu maja, Piłsudski odbył rozmowę z P-m, zaznaczając, że wybrał go na to stanowisko nie tylko jako reprezentanta rządu, ale także jako swego osobistego przedstawiciela u Kemala-Paszy i polecił mu uzyskanie u dyktatora Turcji prywatnej, całkowicie poufnej audiencji w celu wybadania jego stosunku do Związku Radzieckiego. Dn. 14 VI t. r. P. złożył listy uwierzytelniające Kemalowi-Paszy. Zleconej przez Piłsudskiego misji nie wykonał, nie udało mu się bowiem uzyskać owej audiencji bez świadków u prezydenta Turcji. Już w lipcu 1935 Beck wspominał, że nosi się z zamiarem mianowania P-ego ambasadorem w Waszyngtonie na miejsce Stanisława Patka. Nastąpiło to 15 V 1936 z równoczesną nominacją na posła przy rządzie Republiki Kubańskiej. Listy uwierzytelniające złożył P. prezydentowi Stanów Zjednoczonych F. D. Roosveltowi 1 VI 1936.
Po wrześniu 1939 P. reprezentował nadal Polskę w Waszyngtonie. Miał dobre stosunki z Rooseveltem, z podsekretarzem stanu S. Wellesem i innymi osobistościami, a także cieszył się ogólnie sympatią w kręgach waszyngtońskich. Jednakże wiosną 1940 pozycja jego uległa osłabieniu na skutek opublikowania przez Niemców polskich dokumentów dyplomatycznych („Polnische Dokumente zur Vorgeschichte des Krieges” Erste Folge, Berlin 1940), wśród których znalazły się trzy autorstwa P-ego. Dokumenty te były tak zestawione, by wykazać rzekomo podżegającą do wojny rolę dyplomacji waszyngtońskiej, co sprawiło pewien kłopot Białemu Domowi, choć ten starał się sprawę zbagatelizować. P. pozostał na placówce waszyngtońskiej do 14 XII 1940. Po opuszczeniu Waszyngtonu i zarazem polskiej służby dyplomatycznej P. zamieszkał w Limie (był żonaty z Peruwianką). Po drugiej wojnie światowej przez jakiś czas reprezentował Zakon Maltański (kawalerem maltańskim został w r. 1953) jako poseł nadzwycz. i minister pełnomocny w Limie. Zmarł 20 IX 1961 w Genewie.
W małżeństwie (od r. 1931) z Susaną de Ytureguei y Orbegoso (ur. 1899) miał P. jednego syna Stanisława (ur. 1932), zamieszkałego w Peru.
Fot. w: Potocki J., Wspomnienia myśliwskie z Indii..., „Łowiec” 1927 (toż, Lw. 1927), oraz w tenże, Na wojnie i na łowach, W. 1932; – The international who’s who 1943–4, London; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Who’s who in Central and East-Europe 1935/36, Zurich 1937; World Biography, New York 1948; Zieliński S., Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich, W. 1934 s. 383; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., III 220; Polska służba zagraniczna po 1 września 1939 r., Londyn 1954 s. 47, 65; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; Rocznik Służby Zagranicznej RP, W. 1933 s. 63, 1934 s. 65, 184, 1935 s. 118, 193, 1936 s. 119, 191, 1938 s. 129, 320; – Batowski H., Rok 1940 w dyplomacji europejskiej, W. 1981; tenże, Z dziejów dyplomacji polskiej na obczyźnie (wrzesień 1939–lipiec 1941), Kr. 1984; Chronologia stosunków międzynarodowych Polski 1933–1935, W. 1960; toż za l. 1936–1937, W. 1961; toż za l. 1938, W. 1962; toż za styczeń–sierpień 1939, W. 1963; Ciałowicz J., Polsko-francuski sojusz wojskowy 1921–1939, W. 1970; Czerwiński P., Zakon Maltański i stosunki jego z Polską na przestrzeni dziejów, London [1965] s. 173; Czołowski A., Janusz B., Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol 1926; Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Londyn 1977 II; Landau Z., Oligarchia finansowa Drugiej Rzeczypospolitej, „Przegl. Hist.” T. 62: 1971 s. 82, 84; Pastusiak L., Roosevelt a sprawa polska, W. 1980; Pułaski M., Stosunki dyplomatyczne polsko-czechosłowacko-niemieckie od roku 1933 do wiosny 1938, P. 1967; Wandycz P., Jeszcze o misji Jerzego Potockiego w 1933 roku, „Zesz. Hist.” Z. 18: 1970 s. 81–3; tenże, Trzy dokumenty: przyczynek do zagadnienia wojny prewencyjnej, tamże Z. 3: 1963 s. 7–14; tenże, The United States and Poland, Cambridge, London 1980; Wojewódzka Wystawa Rolnicza i Regionalna w Tarnopolu, Tarnopol 23/VI–3/VIII 1931 s. 13, 52, 53, 68; – Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, Wr. 1974 IV (oprócz wymienionych w indeksie s. 284–6); Beck J., Dernier rapport, Paris 1951; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1961, 1967, 1973 II, VI, VII; [Drohojowski J.], Jana Drohojowskiego wspomnienia dyplomatyczne, Wyd. 2., Kr. 1969; Dziennik Urzędowy MSZ RP, W. 1933 s. 48, 72, 120, 1936 s. 147; [Hull C.], The Memoirs of Cordell Hull, New York 1948 I; Księga adresowa Polski W. 1928 s. 1684, 1697, 1702, 1726, 1730, 1746, 1758; Lechoń J., Dziennik, Londyn 1970 II; [Potocki A.], Master of Lancut. The Memoirs of Count Alfred Potocki, Londyn 1959 (fot. zbior. po s. 144); [Raczyński E.], W sojuszniczym Londynie. Dziennik ambasadora Edwarda Raczyńskiego 1939–1945, London 1960; Rocznik informacyjny o spółkach akcyjnych w Polsce, W. 1929 nr 124, 125, 129, 132, 424, 741; Rocznik Polityczny i Gospodarczy, W. 1932 s. 275–6, 1933 s. 139–40; Rocznik Polonii 1956–7, London 1956, toż za l. 1958–9, London 1958; Sokolnicki M., Ankarski dziennik 1943–1946, Londyn 1974 (w indeksie błędnie Józef zamiast Jerzy P.); Sprawozd. stenogr. Senatu, 1930–1933; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka (1935–1945), London 1964–1972 I–IV; Tarnopolski Dziennik Wojewódzki, 1930 s. 249; – „Łowiec” 1932 s. 167, 1933 s. 235; „Polska Zbrojna” 1926 nr 295 s. 1, nr 296 s. 1, 1930 nr 323 s. 1; – AAN: Prezydium Rady Ministrów, karty kwalifikacyjne MSZ.
Alina Szklarska-Lohmannowa